Radom 90.7 FM | Końskie i Opoczno 94 FM | Skarżysko Kam. 94.5 FM | Kozienice 97.9 FM
Na antenie:
POPOŁUDNIE PLUS RADOM
Wojtek Sałek
Patron dnia: bł. Joanna Maria de Maille, wdowa WIELKI CZWARTEK
Dziś jest: Czwartek, 28 marca 2024

RADOM

Powiększy się panteon Honorowych Obywateli Radomia

środa, 17 lutego 2021 13:16 / Autor: Radosław Mizera
REPRODUKCJA: KS. ZBIGNIEW NIEMIRSKI /FOTO GOŚĆ
Radosław Mizera

Teresa Grodzińska i Józef Marjański zostaną Honorowymi Obywatelami Miasta Radomia. Projekty uchwał będą głosowane na najbliższej sesji Rady Miejskiej w Radomiu.

Teresa Grodzińska to sanitariuszka, która odznaczyła się bohaterską postawąi męczeńsko zginęła podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Jako pierwsza Polka została odznaczona pośmiertnie Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari. W czasach II Rzeczpospolitej stała się symbolem poświęcenia młodości i życia dla Ojczyzny.

Józef Marjański był żołnierzem legionów Piłsudskiego, Polskiej Organizacji Wojskowej, współtwórcą Republiki Radomskiej, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. Był trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i pośmiertnie orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Marszałek Józef Piłsudski mówił o nim „pierwszy z dzielnych”.

Teresa Grodzińska urodziła się w 20 grudnia 1899 roku w Jaszowicach koło Radomia, w patriotycznej rodzinie ziemiańskiej znanych społeczników. Już jako uczennica Gimnazjum Żeńskiego Marii Gajl w Radomiu działała aktywnie w harcerstwie, a w 1915 roku wstąpiła do tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej. Po ukończeniu gimnazjum, w 1918 roku rozpoczęła naukę w Szkole Ogrodniczej w Warszawie. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej praktykowała jako pielęgniarka, by w lipcu 1920 roku – jako ochotniczka - ruszyć na front. Przydzielona do 4 pułku piechoty Legionów, od 19 sierpnia uczestniczyła w działaniach wojennych w rejonie Hrubieszowa.

Zasłynęła odwagą i poświęceniem, m.in., jak podaje wniosek o odznaczenie jej orderem Virtuti Militari, przenosiła rannych „przez płonący most na rzece Huczwie, ostrzeliwany przez 3 nieprzyjacielskie karabiny maszynowe”, i to w sytuacji, gdy zdrowi żołnierze już się wycofali. 1 września 1920 roku 4 pp Legionów został otoczony przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego. Teresa Grodzińska nie wycofała się i kontynuowała opiekę nad rannymi żołnierzami. Tego dnia została wzięta do niewoli. Kilka godzin miała bronić się przed atakującymi ją Kozakami, którzy w końcu niezwykle brutalnie zamordowali ją we wsi Czortowice. Została pochowana przez miejscową ludność, jednak kiedy gdy tylko Wojsko Polskie odbiło Czortowice, ekshumowano jej szczątki i mimo toczących się walk, na początku września pochowano w Chełmie, z napisem na grobie „Cześć Ci, Męczennico”.

Już 11 września wojsko wystąpiło o odznaczenie jej Złotym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari, jej szczątki przeniesiono do Radomia i 18 września 1920 roku zorganizowano uroczysty wojskowy pogrzeb z honorami. Trumnę wieziono na lawecie. W kondukcie szły tysiące radomian oraz uratowani przez Teresę Grodzińską żołnierze. Została pochowana w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Limanowskiego w Radomiu.

- Postawę Teresy Grodzińskiej bardzo szybko uznano za niezwykle wyróżniającą się natle dziesiątków tysięcy innych. Była pierwszą kobietą i jedną z pierwszych osób odznaczonych przez II Rzeczpospolitą Orderem Virtuti Militari. Stała się symbolem najwyższego patriotyzmu i poświęcenia dla Ojczyzny - czytamy w projekcie uchwały.

Stawiana była w jednym rzędzie z Orlętami Lwowskimi jako wzór dla młodzieży. W1926 roku imieniem Teresy Grodzińskiej nazwano jedną z sal Wojskowego Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie, gdzie odbyła kurs sanitariuszki. W szpitalu umieszczono również tablicę pamiątkową. Poświęcono jej także dwie tabliczki pamiątkowe w murze cegiełkowym zamku na Wawelu.

Józef Marjański urodził się 10 sierpnia 1892 w Radomiu. Już jako uczeń Miejskiej Szkoły Handlowej działał w konspiracyjnych OMN „Przyszłość” i skautingu.W 1911 roku rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej, podczas których nadal działał w organizacjach niepodległościowych. Studiów nie ukończył ze względu na wybuch I wojny światowej. W 1914 roku w Krakowie zaciągnął się do Legionów Polskich, z którymi przeszedł cały szlak bojowy 1 pułku piechoty Legionów. Po kryzysie przysięgowym był internowany, a po powrocie do rodzinnego Radomia został pierwszym komendantem VII Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej. Radom był pierwszym miastem Królestwa Polskiego, które w 1918 roku wywalczyło wolność.

2 listopada zawiązał się tzw. Komitet Pięciu i powstała Republika Radomska, która miała swój własny rząd, policję i wojsko. Józef Marjański został wojskowym komendantem radomskiego rządu i 2 oraz 3 listopada kierował akcjami rozbrajania austriackich żołnierzy i przejęcia koszar, dworca kolejowego czy kasy skarbowej. Jako komendant odebrał też przysięgę wojska i urzędników na wierność Niepodległej Polsce. Wkrótce Józef Marjański został komendantem Radomskiego Okręgu Wojskowego. Brał udział w walkach w radomskiem i kieleckiem, zdobywał zbrojniem.in. Kozienice i Wierzbnik.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej Józef Marjański w stopniu kapitana dowodził I batalionem 1 pułku piechoty Legionów. Uczestniczył w kampanii kijowskiej i Bitwie Warszawskiej. 22 sierpnia 1920 roku podczas Bitwy Białostockiej, w czasie trudnych walk, Marjański kilkukrotnie okazał się postacią kluczową, podrywając do walki walczące ze znacznie liczniejszym przeciwnikiem oddziały. Zginął, osłaniając wycofujący się sztab dywizji, w okolicy ówczesnego Zarządu Miasta przy ulicy Warszawskiej w Białymstoku. Józef Marjański został pośmiertnie awansowany na majora i pochowany na Białostockim Cmentarzu Wojskowym. W 1923 roku jego prochy ekshumowano, przewieziono do Radomia i z honorami wojskowymi pochowano na cmentarzu przy ul. Limanowskiego. Jego postać jest przykładem wyjątkowego heroizmu i absolutnego oddania Ojczyźnie. Był współtwórcą polskiej i radomskiej wolności, za które bez wahania zapłacił najwyższą cenę.