- Na początku lat 90-tych po zmianie nazw ulic w Starachowicach powstała aleja Armii Krajowej. Dopóki żyli żołnierze AK to było coś naturalnego. Nastąpiła jednak zmiana pokoleniowa i warto upamiętnić te osoby, które były ważne dla lokalnej społeczności jak "Dzik" i "Kaktus". Kilka lat temu jako Środowisko wraz z prezydentem Starachowic Markiem Materkiem wystąpiliśmy z inicjatywą powstania Ławeczki Zdzisława Rachtana ps. Halny. Ona jest na początku tej drogi. Rodzina i działacze AK upamiętnili innego żołnierza z Kielecczyzny - Antoniego Hedę "Szarego". On jest w drugiej części tej ulicy. Pozostał nam środek. Pojawił się pomysł, by upamiętnić tam tych dwóch żołnierzy, szczególnie zasłużonych dla miasta Starachowice - mówi prezes Okręgu Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”-„Nurt” Rafał Obarzanek.

Środowisko "Ponury"-"Nurt" zawarło w tej sprawie porozumienie z miastem. W ubiegłym roku prezydent Marek Materek oraz prezes Rafał Obarzanek podpisali list intencyjny. Na jego mocy samorząd pokryje 75% kosztów budowy pomników. Środowisko prowadzi natomiast zbiórkę pieniędzy na pozostałą część. Całość ma kosztować ok. 132 tys. zł. O szczegółach można przeczytać TU. 

Pomniki zaprojektował Karol Badyna, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, który był projektantem także Ławeczki Halnego. - To jest ciekawa koncepcja. "Dzik" był przedwojennym oficerem Wojska Polskiego, a "Kaktus" jako młoda osoba przyszedł do wojska i walczył w oddziałach. Karol Badyna pomyślał to w ten sposób, że "Dzik" w postawie stojącej patrzy przez lornetkę, ubezpiecza go kucając "Kaktus" - tłumaczy Rafał Obarzanek.

"Dzik" i "Kaktus" walczyli podczas II wojny światowej. W 1957 r. tworzyli Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”-„Nurt”. Przez lata dbali o pamięć o Armii Krajowej. Poniżej prezentujemy życiorysy żołnierzy (za: www.wykus.pl)

Mjr rez. piech. Marian Jan Świderski „Dąb”, „Ryś”, „Dzik” (1910–1998)

Absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Bodzentynie. Podporucznik rezerwy Wojska Polskiego. W 1939 r. współorganizator konspiracyjnych „trójek” w Bodzentynie, a następnie jeden z współtwórców Podobwodu ZWZ–AK Bodzentyn. Od końca 1942 r. oficer szkoleniowy w Oddziale Partyzanckim AK „Chłopcy z lasu” pod dowództwem ppor. Euzebiusza Domoradzkiego „Grota”.Razem z oddziałem 11 czerwca 1943 r. dołączył do I Zgrupowania Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” pod dowództwem por. cc. Jana Piwnika „Ponurego”. W Zgrupowaniach pełnił funkcję oficera szkoleniowego 1 plutonu I Zgrupowania. Po 28 października 1943 r. objął dowództwo nad tym plutonem.W 1944 r. w trakcie odtwarzania Sił Zbrojnych w Kraju Zgrupowania zostały przeorganizowane w I batalion 2 Pułku Piechoty Legionów AK. Podczas akcji „Burza” ppor. Marian Świderski „Dzik” dowodził 2 kompanią tegoż batalionu. Po rozformowaniu 2 pp Leg. AK, od 14 listopada 1944 r. był dowódcą „garnizonu świętokrzyskiego” w rejonie Bodzentyna, gdzie przebywali zwolnieni ze służby w oddziale żołnierze. Wojnę zakończył w stopniu porucznika.W 1945 r. zaangażował się w działalność podziemia antykomunistycznego na Kielecczyźnie, a następnie na Opolszczyźnie. Represjonowany przez UB w 1947 r., więziony i oskarżony o zbrodnie w okresie II wojny światowej. Z braku dowodów został zwolniony.Od początku lat pięćdziesiątych do końca lat osiemdziesiątych XX w. był inwigilowany przez aparat bezpieczeństwa. Pomimo tego, w 1957 r. został przewodniczącym Komitetu Budowy Pomnika – Kapliczki na Wykusie. Kapliczka Matki Bożej Bolesnej odsłonięta została 15 września 1957 r. dając początek Środowisku Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”.

Do końca życia był jednym z najaktywniejszych liderów środowiska kombatantów działających nieformalnie i całkowicie poza auspicjami ZBoWiD. Pozostawił po sobie nie tylko trwające do dzisiaj największe uroczystości kombatanckie w regionie. Z jego inicjatywy i przy jego udziale ufundowano i odsłonięto ok. 100 pomników i tablic pamiątkowych poświęconych walkom Armii Krajowej na Kielecczyźnie. Swoją wojenną działalność opisał we wspomnieniach Wśród lasów, wertepów.W 1970 r. został awansowany na kapitana rezerwy piechoty; w 1990 otrzymał awans na stopień majora rezerwy piechoty. 15 czerwca 1991 r. wybrany został dożywotnio na przewodniczącego Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”.

Za swoją wojenną służbę i powojenną kombatancką aktywność otrzymał m.in. Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Srebrny Krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari, Krzyż Walecznych po raz 1 i 2, Krzyż Partyzancki, Krzyż Armii Krajowej, Medal Wojska po raz 1, 2, 3 i 4, Złoty Medal Za zasługi dla obronności kraju, Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej, Srebrny Medal Za zasługi dla obronności kraju, Medal Pro Fide et Patria.

Ppor. Edmund Jan Rachtan „Oset”, „Kaktus” (1926–2003)

Od lutego 1942 r. do czerwca 1944 r. żołnierz konspiracyjnej placówki Starachowice – Łazy w Podobwodzie AK Starachowice. Przeszkolony w zakresie wywiadu, łączności i kolportażu. W czerwcu 1944 r. razem z żołnierzami placówki AK w Pawłowie pod dowództwem ppor. Zdzisława Witebskiego „Poraja” wszedł w skład I batalionu 2 pp Leg. AK. Walczył pod rozkazami plut. Alfonsa Fiszlaka „Gajowego” w 2 plutonie 3 kompanii tegoż batalionu. Wojnę zakończył w stopniu kaprala i z Krzyżem Walecznych za męstwo w bitwach pod Lipnem i Chotowem 29–30 października 1944 r.

Od 14 listopada 1944 r. do maja 1945 r. przebywał na placówce 2 pp Leg. AK w Wąchocku. Po rozwiązaniu AK grupa ta przekształciła się w placówkę poakowskiej organizacji „Nie” i Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj pod dowództwem sierż. Stanisława Skorupki „Smreka”.Po rozbiciu struktur „Nie”–DSZ w Wąchocku w 1945 r. powrócił do rodzinnych Starachowic, gdzie podjął dalszą naukę. Był również aktywnym instruktorem Hufca ZHP w Starachowicach.Od 1949 r. do końca lat osiemdziesiątych XX w. inwigilowany przez organy bezpieczeństwa państwa. Trzykrotnie aresztowany pod zarzutem udziału w organizacjach antykomunistycznych. Pomimo tego, w 1957 r. został członkiem Komitetu Budowy Pomnika – Kapliczki na Wykusie. Kapliczka Matki Bożej Bolesnej odsłonięta została 15 września 1957 r. dając początek Środowisku Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”.

Do końca życia – podobnie jak Marian Świderski „Dzik” – był jednym z najaktywniejszych liderów środowiska kombatantów działających nieformalnie i całkowicie poza auspicjami ZBoWiD. Pozostawił po sobie nie tylko trwające do dzisiaj największe uroczystości kombatanckie w regionie. Przy jego udziale ufundowano i odsłonięto ok. 100 pomników i tablic pamiątkowych poświęconych walkom Armii Krajowej na Kielecczyźnie.W 1989 r. był organizatorem, a następnie wieloletnim prezesem Koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Starachowicach. Był również członkiem Zarządu Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”. W 2000 r. został mianowany na stopień podporucznika.

Za swoją wojenną służbę i powojenną kombatancką aktywność otrzymał m.in. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych, Krzyż Partyzancki, Krzyż Armii Krajowej, Medal Wojska po raz 1, 2 i 3, Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 r.

fot. www.wykus.pl