Pierwszy raz w tak szerokim gronie omówiono problem zanieczyszczenia powietrza – od analizy dokumentów strategicznych, przez wpływ nowych technologii na jakość powietrza, działania w sektorze komunalno-bytowym, aż po te obejmujące transport, finansowanie oraz rolę organizacji i ruchów społecznych. Poradzenie sobie z narastającym zanieczyszczeniem powietrza wymaga bowiem współpracy wielu różnych środowisk – władz samorządowych, centralnych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców i mediów. Niezbędne są także działania edukacyjne oraz informacyjne.

Pierwszy krok – uchwała antysmogowa

– Na Mazowszu od listopada zeszłego roku obowiązuje uchwała antysmogowa, która ma wyeliminować przestarzałe piece i najgorszy opał. Kierujemy też do samorządów środki finansowe np. na termomodernizacje budynków. Lokalne samorządy pomagają mieszkańcom w wymianie pieców, inwestują w odnawialne źródła energii czy gazyfikację. Warto skorzystać z rozwiązań, które już wypracowały i które się sprawdziły – podkreśla marszałek Adam Struzik. – Jednak zła jakość powietrza to problem nie tylko lokalny, ale ogólnokrajowy. Same deklaracje strony rządowej nie wystarczą. Dlatego po raz kolejny apeluję o podjęcie działań i wsparcie w tej nierównej walce.

Fatalne statystyki

Szacuje się, że aż 50 tys. osób rocznie w Polsce przedwcześnie umiera z powodu zanieczyszczenia powietrza. To ponad 14 razy więcej niż w wypadkach samochodowych. Na Mazowszu z powodu złej jakości powietrza umiera ok. 4-6 tys. osób rocznie. Problem złego stanu powietrza dotyczy zarówno największych polskich miast, jak i mniejszych miejscowości.

W województwie mazowieckim na większości stanowisk pomiarowych w latach 2012-2016 dobowe stężenia pyłu zawieszonego wiele razy przekraczały normę (np. 91,1 czy 83 µg/m3, przy normie 50 µg/m3) . Również norma roczna dla benzo(a)pirenu, który ma działanie silnie rakotwórcze, była w tych latach przekraczana nawet 5-6 krotnie (np. 7,9 czy 6,4 ng/m3, przy normie 1 ng/m3). Badania potwierdzają, że zarówno długie, jak i krótkie przebywanie na powietrzu zanieczyszczonym pyłami zawieszonymi, w tym benzo(a)pirenem, może prowadzić do schorzeń układów krążenia i oddechowego, a nawet przedwczesnych zgonów.

Przyczyny smogu

Główną przyczyną powstawania smogu jest tzw. niska emisja, czyli taka pochodząca ze spalania paliw stałych w piecach, kotłach domowych oraz wilgotnego drewna w kominkach. Jednym słowem – trujemy się tym, czym palimy w piecach. Z kolei w centrum miast problemem jest przede wszystkim tzw. niska emisja komunikacyjna, która mimo budowy obwodnic czy rozwoju komunikacji zbiorowej, nie zmniejsza się.

Samorządy biorą sprawy w swoje ręce

Brak zdecydowanych rozwiązań systemowych, ograniczone środki finansowe, a także wciąż zbyt niska świadomość społeczna – to główne problemy, z jakimi muszą się mierzyć samorządy. Chociaż nie jest to łatwe, samorządy krok po kroku starają się walczyć o czyste powietrze. Przykładem może być Ciechanów.

– Przy dofinansowaniu z WFOŚiGW przeprowadziliśmy program wymiany pieców dla mieszkańców na bardziej ekologiczne, w tym roku jesteśmy już gotowi na kolejną edycję – podkreśla Krzysztof Kosiński prezydent Ciechanowa. – Do miejskiej sieci ciepłowniczej przyłączamy systematycznie budynki komunalne i obiekty miejskie. Prowadzimy i planujemy termomodernizacje budynków, inwestujemy w infrastrukturę. Trwa budowa centrum przesiadkowego w okolicach dworca kolejowego, budujemy kolejne kilometry ścieżek rowerowych, mamy zamiar wdrożyć system rowerów miejskich. Inwestujemy w komunikację miejską, wymieniamy tabor – niebawem wyjedzie na ulice autobus elektryczny. Podejmujemy liczne działania edukacyjne i proekologiczne, jak np. akcja Straży Miejskiej dotycząca zakazu palenia śmieci czy akcja związana z prawidłowym paleniem w piecu – dodaje prezydent Ciechanowa.

Samorządowcy wskazują, że ich działania przynoszą konkretne efekty. Przykładem mogą być Chorzele, gdzie do 2017 r. udało się ograniczyć emisję dwutlenku węgla o ok. 16 proc.

– Było to możliwe m.in. dzięki przeprowadzonej termomodernizacji ponad 1140 budynków mieszkalnych i samorządowych – wskazuje Beata Szczepankowska burmistrz miasta i gminy Chorzele. – W naszej gminie zostało zainstalowanych 180 szt. kolektorów słonecznych. Wydaliśmy także decyzję o warunkach zabudowy dla 11 farm fotowoltaicznych w różnych częściach gminy o łącznej mocy 29,2 MW na 31,3 ha. W trakcie postępowania administracyjnego są kolejne 4 takie farmy. Do gminy został również doprowadzony gaz ziemny. Obecnie mieszkańcy składają wnioski o wydanie warunków przyłączeniowych gazu do gospodarstw domowych oraz zakładów pracy. Gmina jest także gotowa do złożenia wniosku dotyczącego wymiany kotłów centralnego ogrzewania. Ponadto w tym roku uruchomiliśmy zbiorowy transport drogowy, który ograniczy poruszanie się mieszkańców pojazdami prywatnymi – dodaje.

Pomogą fundusze unijne

W ramach RPO WM 2014-2020 na przejście na gospodarkę niskoemisyjną zarezerwowano 1,3 mld zł. W ogłoszonych do tej pory konkursach na termomodernizacje budynków, instalacje odnawialnych źródeł energii, tworzenie parkingów „Parkuj i Jedź”, ścieżki rowerowe czy zakup niskoemisyjnych autobusów przeznaczonych został już miliard zł. Samorządy będą mogły ubiegać się też o środki na wymianę starych kotłów, pieców i innych urządzeń grzewczych na te spalające biomasę lub wykorzystujące paliwa gazowe. Wnioski o dofinansowanie w ramach działania 4.3 Redukcja emisji zanieczyszczeń powietrza Poddziałania 4.3.1 Ograniczanie zanieczyszczeń powietrza i rozwój mobilności miejskiej będzie można składać od 30 marca do 6 czerwca br.

Apel do strony rządowej

Samorządy wielokrotnie zwracały uwagę na to, że bez zmian systemowych nie uda się efektywnie walczyć ze złą jakością powietrza. Samorządy mogą wspierać, pozyskiwać środki, ale nie mogą nikogo zmusić do wyboru droższego, ale bardziej ekologicznego opału. Nie mają także wystarczających środków, aby efektywnie dofinansowywać wymianę pieców na nowocześniejsze. Problemów jest znacznie więcej.

Szereg barier – prawnych, technicznych i finansowych utrudnia samorządom skuteczne działania. Chodzi m.in. o brak podstaw prawnych do obligatoryjnego przygotowywania programów ograniczenia niskiej emisji. Problemem jest również brak możliwości nałożenia przez samorządy wojewódzkie obowiązku realizacji działań naprawczych przez samorządy gminne i powiatowe, ale także niewystarczające regulacje prawne w zakresie kontrolowania osób fizycznych. Po wielokrotnych apelach samorządów wprowadzono krajową regulację prawną w odniesieniu do wymagań emisyjnych z kotłów na paliwa stałe o mocy do 500 kW. Nadal jednak nierozwiązana pozostaje kwestia instalacji o mocy od 500 kW do 1 MW, jak również kwestia wprowadzenia przepisów wykonawczych regulujących dostępność w handlu węgla słabej jakości.